WITOLD LUTOSŁAWSKI - KALENDARIUM ŻYCIA

1913 Witold Lutosławski urodził się 25 stycznia w Warszawie jako trzeci syn Józefa Lutosławskiego i Marii z Olszewskich. Rodzina Lutosławskich posiadała majątek w Drozdowie k. Łomży. W 1915 Lutosławscy wyjeżdżają do Moskwy, gdzie Józef - bliski przyjaciel i współpracownik Romana Dmowskiego - podejmuje działania na rzecz organizacji polskich legionów. Wkrótce po dojściu do władzy bolszewików ojciec przyszłego kompozytora zostaje w 1918 - wraz z bratem - z rozkazu Dzierżyńskiego rozstrzelany „za kontrrewolucję” .

1918 Pozostali przy życiu członkowie rodziny powracają z Moskwy do majątku w Drozdowie; wkrótce Maria Lutosławska z trójką synów przenosi się do Warszawy. Witold rozpoczyna naukę gry na fortepianie u Heleny Hoffmanowej.

1924 Rozpoczęcie nauki w renomowanym Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. Lekcje fortepianu Witold kontynuuje u Józefa Śmidowicza. Jest świadkiem warszawskiego prawykonania III Symfonii „Pieśń o nocy” Karola Szymanowskiego („jej wykonanie było dla mnie prawdziwym szokiem”). W 1927 rozpoczyna naukę w warszawskim Konserwatorium, którego rektorem jest Szymanowski. Dodatkowa nauka gry na skrzypcach pod kierunkiem Lidii Kmitowej. W 1928 - po przerwaniu nauki w Konserwatorium - prywatne lekcje kompozycji u Witolda Maliszewskiego (Taniec Chimery na fortepian, Scherzo na orkiestrę).

1931 Po zdanej maturze - podjęcie studiów matematycznych na Uniwersytecie Warszawskim. W 1932 powrót do klasy kompozycji Maliszewskiego w Konserwatorium,
w 1933 - rozpoczęcie studiów pianistycznych w klasie Jerzego Lefelda. Rezygnacja ze studiów matematycznych. Pierwsze wykonanie w Filharmonii Warszawskiej: Taniec z muzyki do sztuki Harun al Raszid Janusza Makarczyka (zag. w czasie wojny).

1936 Dyplom ukończenia studiów pianistycznych w Konserwatorium w klasie Jerzego Lefelda; program koncertów dyplomowych: Bach Preludium i fuga D-dur (DWK II), Mozart Sonata a-moll KV 310, Schumann Toccata C-dur op. 7, Liszt Etiuda a-moll (wg Paganiniego), Chopin Etiuda cis-moll op. 10 nr 4 i cis-moll op. 25 nr 7, Chopin Ballada f-moll, Debussy Reflêts dans l’eau (Images I), Maliszewski Taniec z baletu Syrena, Beethoven IV Koncert fortepianowy G-dur, Prokofiew III Koncert fortepianowy C-dur (cz. II). W 1937 - dyplom ukończenia studiów kompozytorskich w Konserwatorium w klasie Witolda Maliszewskiego; kompozycja dyplomowa: Requiem aeternam i Lacrimosa (pozostałe części Requiem nigdy nie powstały). Powołanie do rocznej służby wojskowej: Szkoła Podchorążych w Zegrzu k. Warszawy, specjalność: radiotelegrafista.

1939 Pierwsze publiczne prezentacje Wariacji symfonicznych (1938) w wykonaniu Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia pod dyr. Grzegorza Fitelberga, uznane przez Autora za właściwy debiut kompozytorski. Plany wyjazdu na studia u Nadii Boulanger w Paryżu (z opinii Maliszewskiego: „Od czasów Chopina nie było w tej uczelni tak utalentowanego ucznia”) niweczy wybuch wojny. Udział w Kampanii Wrześniowej (jako dowódca oddziału łącznościowego I Armii WP), ucieczka z niewoli niemieckiej, powrót do Warszawy. Do 1944 utrzymuje się, występując jako pianista w warszawskich kawiarniach - m.in. w duecie z Andrzejem Panufnikiem. Z lat wojny zachowały się Wariacje na temat Paganiniego na dwa fortepiany, Dwie etiudy na fortepian, Trio na obój, klarnet i fagot, pieśni dla żołnierzy polskiego ruchu oporu (po wojnie opublikowane jako Pieśni walki podziemnej na głos i fortepian), szkice pierwszej części I Symfonii.

1945 Po wojnie Lutosławski aktywnie włącza się w życie muzyczne kraju: m.in. zostaje wybrany sekretarzem i skarbnikiem Związku Kompozytorów Polskich. Pisze muzykę do filmów Odrą do Bałtyku, Suita Warszawska, dla PWM komponuje cykl Melodii ludowych na fortepian. W 1946 poślubił Danutę Bogusławską z domu Dygat (zm. 1994). W 1947 i 1948 reprezentuje Polskę na festiwalach Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Kopenhadze i Amsterdamie. W 1947 kończy I Symfonię.

1949 Podczas Ogólnopolskiej Konferencji Kompozytorów i Krytyków Muzycznych w Łagowie „zadekretowany” zostaje przełom w muzyce polskiej: w twórczości przestrzegane będą odtąd - jak w całym bloku sowieckim - zasady realizmu socjalistycznego. W trakcie wykonania I Symfonii Lutosławskiego w ramach galowego koncertu inaugurującego IV Konkurs Chopinowski w Warszawie delegacja rosyjska ostentacyjnie opuszcza salę, a polski wiceminister kultury, Sokorski komentuje: „Takiego kompozytora jak Lutosławski powinno się wrzucić pod tramwaj”. Nie godząc się na kompromis z władzą, Lutosławski decyduje się na komponowanie muzyki użytkowej, głównie dla radia i teatru. Powstają też liczne piosenki dla dzieci oraz oparte na materiale ludowym Mała suita na orkiestrę, Tryptyk śląski na sopran i orkiestrę oraz fortepianowe Bukoliki. Podsumowaniem okresu - i pożegnaniem z folklorem - stanie się Koncert na orkiestrę (1954).

1956 Zmiany w kulturze polskiej po tzw. „Przełomie Październikowym” umożliwiają Lutosławskiemu pracę nad nowym, własnym językiem muzycznym, opartym o materiał
12-tonowy. Powstaje Pięć pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny oraz poświęcona pamięci Beli Bartoka Muzyka żałobna na smyczki. Utwór ten w 1959 otrzyma pierwszą lokatę na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu, w tym samym roku Lutosławski uczestniczy w słynnym Festiwalu Muzyki Nowej w Donaueschingen.

1961 W Wenecji oraz podczas MFMW „Warszawska Jesień” wykonane zostają przełomowe w twórczości kompozytora Gry weneckie na orkiestrę, prezentujące w ramach tzw. aleatoryzmu kontrolowanego nową organizację czasu muzycznego w utworze. W 1962 Lutosławski prowadzi kurs kompozytorski w Tanglewood, odwiedza wielkie centra muzyczne Stanów Zjednoczonych (Los Angeles, San Francisco, Minneapolis), poznaje największych twórców nowej muzyki amerykańskiej (Edgar Varese, Milton Babbit, Lejaren Hiller). W 1963 prawykonaniem Trois poemes d'Henri Michaux w Zagrzebiu rozpoczyna działalność dyrygencką, ograniczoną jednak wyłącznie do prezentacji własnych kompozycji. W 1965 w Sztokholmie, z okazji prawykonania przez słynny LaSalle Quartet Kwartetu smyczkowego, kompozytor wygłasza wykład nt. „Rola elementu przypadku w technice kompozytorskiej” (w Kwartecie smyczkowym po raz pierwszy zrealizowana zostaje idea wielkiej formy dwuczęściowej). W 1965 na festiwalu w Aldeburghu - prawykonanie Paroles tissées, utworu skomponowanego dla słynnego tenora Petera Pearsa. W 1966 w Hamburgu Pierre Boulez prowadzi podczas setnego koncertu w cyklu „Das neue Werk” prawykonanie drugiej części II Symfonii (całość wykona w 1967 w Katowicach WOSPR pod dyrekcją kompozytora). W 1969 wielkie tournée po Holandii, Norwegii i Austrii z własnymi utworami.

1970 14 października w Londynie Mścisław Rostropowicz dokonuje prawykonania Koncertu wiolonczelowego. Początek serii wielkich dzieł, pisanych dla najznakomitszych wykonawców i zespołów, kolejno powstają: Les espaces du sommeil (1975) dla słynnego barytona, Dietricha Fischer-Dieskaua, Mi-parti (1976) na orkiestrę dla znakomitej orkiestry Concertgebouw z Amsterdamu, Koncert podwójny na obój, harfę i orkiestrę kameralną (1980) dla małżeństwa Ursuli i Heinza Holligerów, Otrzymuje liczne dowody uznania, m.in. nagrody im. Maurice’a Ravela (1971) i Jeana Sibeliusa (1973), doktoraty honorowe Cleveland Institute of Music (1971) i Uniwersytetu Warszawskiego (1973). W 1975 Orkiestra Symfoniczna w Chicago zamawia u kompozytora nowy utwór - będzie to ukończona dopiero w 1983 III Symfonia. Od 1975 ponownie zasiada we władzach Związku Kompozytorów Polskich: 1975-79 jako wiceprezes, 1979-85 członek zarządu, 1985-93 członek prezydium.

1981 Wystąpienie nt. roli prawdy w sztuce podczas Kongresu Kultury Polskiej (Warszawa, 11-12 grudnia; Kongres zostaje przerwany z powodu wprowadzenia stanu wojennego). Lutosławski odmawia wystąpień w mediach państwowych i zawiesza publiczne koncerty w kraju („nie chciałem występować na tym samym ekranie, z którego byłem obrażany, lżony i wyśmiewany, wprawdzie nie osobiście, ale w swoich przekonaniach i uczuciach”). W 1983 w Chicago Sir Georg Solti prowadzi prawykonanie III Symfonii; w Polsce utwór zaprezentowany zostanie po raz pierwszy nie podczas koncertu, lecz odtworzony z taśmy w ramach Festiwalu „Gdański Sierpień ’84” w kościele św. Michała w Sopocie. Otrzymywane w tamtych latach liczne nagrody Lutosławski przeznacza na stypendia dla młodych polskich kompozytorów oraz na pomoc dla chorych dzieci. W 1987 występuje w Szwecji na festiwalu poświęconym wyłącznie jego muzyce. W 1988 w Salzburgu i podczas „Warszawskiej Jesieni” pierwsze wykonania Koncertu fortepianowego z udziałem Krystiana Zimermana.

1989 Spotkanie z największym żyjącym kompozytorem, Olivierem Messiaenem. Lutosławski wchodzi w skład Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie; bierze udział w Niezależnym Forum Kultury na Uniwersytecie Warszawskim. W 1990 zostaje członkiem Polskiej Rady Kultury. W 1991 spotyka się w Teatrze Wielkim z Janem Pawłem II. W Londynie, w ramach Henry Wood Promanade Concert ma miejsce prawykonanie cyklu pieśni Chantefleurs et Chantefables (1990). W 1993 w Los Angeles Lutosławski prowadzi prawykonanie ostatniego swojego wielkiego dzieła - IV Symfonii. W Sztokholmie odbiera nagrodę „Polar Music Prize”, nazywaną „muzycznym Noblem”; jesienią występuje po raz ostatni jako dyrygent podczas koncertu kompozytorskiego w Toronto.

1994 Prezydent RP Lech Wałęsa przyznaje Lutosławskiemu najwyższe polskie odznaczenie - Order Orła Białego (kompozytor był drugim jego kawalerem, po Janie Pawle II). Kompozytor pracuje nad Koncertem skrzypcowym dla Anne-Sophie Mutter (utwór pozostanie w szkicach). 7 lutego Witold Lutosławski umiera w Warszawie w wieku 81 lat; 16 lutego pochowany zostaje na Cmentarzu Powązkowskim.